Саха дьоно Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы иһин олохторун кэрэйбэккэ, өһүөннээх өстөөҕү утары кырыктаахтык кыргыһан, Улуу кыайыыны аҕалбыттара. Нам улууһуттан барыта 1849 киһи сэриигэ кыттыбыттара. Олортон 732 буойун, тыыннаах ордоннор дойдуларыгар төннөн, олоҕу чөлүгэр түһэриигэ үлэлээбиттэрэ, дойду экономикатын тупсарарга ылыспыттара. Оттон 1117 буойун сэрии хонуутугар олохторун толук уурбуттара. Тыылга оҕо, дьахтар аймах, кырдьаҕастар хааланнар, суту, курааны, аччыктааһыны аахсыбакка, «Барыта-фроҥҥа! Барыта-Кыайыы туһугар!» диэн санаанан салайтаран, Кыайыыны уһансыбыттара

Быйыл Улуу Кыайыы 75 сылынан Арассыыйаҕа «Өйдөбүнньүк уонна Албан аат сыла», Саха сиригэр «Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла», Таатта улууһугар  «Албан ааттаах история сыла» түмүктэнэн эрэр. Бу бэлиэ сыл чэрчитинэн Таатта нэһилиэгин «Куула» түөлбэтэ салайааччы Агафья Михайловна Савватеева салалтатынан, түөлбэ олохтоохторун өйөбүллэринэн, кыттыыларынан элбэх өрүттээх үлэлэри ыыттылар. Ол курдук, түөлбэҕэ олорон, үлэлээн ааспыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарын, тыылга үлэлээбит дьоннорун үйэтитэн, мөссүөннэрин тааска түһэрэн стела оҥордулар, бырайыак суруйан үүнэр көлүөнэ ыччат эт-хаан өттүнэн кыахтаах, чөл туруктаах буолуутугар анаан эрчиллэр тренажердары ылары ситистилэр уонна түөлбэ олохтоохторун туһунан «Куула ыаллара» диэн кинигэни таһаардылар. Бу Таатта улууһугар түөлбэ олохтоохторун сырдатыыга, үйэтитиигэ бастакы кинигэ буолар

Ахсынньы 12  күнүгэр, субуотаҕа, "Саха омук" холбоһук вице-президенэ Владимир Тимофеевич Николаев төрөөбүтэ 75 сыла туолбутунан сибээстээн, 90-с сылларга Саха сиригэр общественнай-политическай хамсааһын туһунан научнай-практическай конференция буолан ааста.
Конференция очнай көрүҥүнэн "Мин Россиям" музейга уонна уонна дистанционнай бэрээдэгинэн ZOOM площадкаҕа ыытылынна. Конференцияҕа 90-с сылларга үлэлээбит араас общественнэй түмсүүлэр чилиэннэрэ, кыраайы үөрэтээччилэр, историктар, журналистар кыттыыны ыллылар

«Иэйии» айар эйгэ түмсүүтэ (Хаандыга) уонна «Көмүөл» кинигэ кыһата (Дьокуускай) тэрийэн ыыппыт  Байанай ыйыгар аналлаах эр дьоҥҥо кэпсээн күрэҕэр Намтан, Мэҥэ Хаҥаластан, Тааттаттан, Уус Алдантан, Бүлүүттэн, Сунтаартан, Дьааҥыттан, Ленскэйтэн, Уус Маайаттан, Муоматтан, Ньурбаттан, Мииринэйтэн, Томпоттон , Дьокуускайтан 30 ааптар айымньыта киирдэ

«Суруналыыстыка – мин үөрүүм, хомолтом, бар дьоммун кытта бииргэ айанныыр киэҥ аартыгым. Норуотум, кыракый сахам омуга, төрөөбүт сирим-уотум, дойдум тустарынан толкуйдуу, ырыта сылдьан, тугу эмэ туһалаатарбын диэн дьулуһуу олоххо интэриэһи, уостубат тапталы үөскэтэр...»
Маннык олус долгутуулаах, дириҥ иэйиилээх тыллартан өрөспүүбүлүкэбит тыын суолталаах улахан хаһыаттарыгар уһуннук, икки үйэ, икки кэм кирбиитигэр, таһаарыылаахтык үлэлээбит “Кыһыл көмүс бөрүөлээх” бастыҥ суруналыыс, саха суруналыыстыкатыгар бастакынан кэриэтэ дьахтар ис кыаҕын, суолтатын толору арыйбыт, үрдүк таһымҥа таһаарбыт дьонтон биирдэстэрэ Тамара Васильевна Корякина «Айаным аартыгар» саҥа кинигэтэ саҕаланар    

Чурапчы улууһун Хатылы нэһилиэгин туһунан бастакы кинигэ 2000 сыллаахха «Дойдум миэнэ Хатылы» диэн аатынан тахсан киэҥ сэҥээриини ылбыта. 2019 сылга Хатылы 2-с туома бэлэм буолан, Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө «Көмүөл» кинигэ кыһатын өҥөтүнэн бэчээттэнэн тахсыбыта. Хатылы кинигэтин үһүс туома нэһилиэк 185 үбүлүөйдээх сылын көрсө «Сайда, үүнэ тур, Хатылым» диэн ааттанан алта сүүс кэриҥэ сирэйдээх добун кинигэ буолан 400 ахсааннаах бэчээттэнэн таҕыста.

Чурапчыттан төрүттээх, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Бүтэйдээх нэһилиэгин олохтооҕо Константин Константинович Родионов-Сабырык улууска киэҥник биллибит учуутал, историк, кыраайы үөрэтээччи, суруйааччы, суруналыыс, методист-учуутал, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, РФ орто үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ. Дириҥ, киэҥ историялаах Бүтэйдээх нэһилиэгин, оскуолатын туһунан уһун сылларга илиитин араарбакка, тохтобулу билиммэккэ хасыһан үөрэппит, чинчийбит, суруйбут, ыччакка тарҕаппыт, биир тылынан, дьоҥҥо-сэргэҕэ умнуллубат сүҥкэн бэлэҕи оҥорбут дьоһун киһи буолар

Быйыл Улуу Кыайыы 75 сылын бэлиэтиир үөрүүлээх түгэнинэн Нам улууһун киин балыыһата доруобуйа харыстабылын систиэмэтигэр үлэлээбит сэрии уонна тыыл бэтэрээннэрин туһунан «Ваш подвиг – священная память» диэн дьоһуннаах кинигэни таһааран, бар дьон кэрэхсэбилин ылла. Кинигэҕэ доруобуйа харыстабылыгар үлэлээбит 135 сэрии уонна тыыл бэтэрээнин туһунан докумуоннар, ахтыылар, чахчылар киирдилэр

Улуу Кыайыы 75 сылынан Арассыыйаҕа Үтүө өйдөбүл уонна Албан аат сыла, Саха Өрөспүүбүлүэктигэр Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла түмүктэнэн эрэр. Үөһээ Дьааҥы улууһун салалтата уонна «Көмүөл» кинигэ кыһата Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтарын үйэтитиигэ утумнаахтык уонна таһаарыылаахтык үлэлииллэр. Ол хамсааһын чэрчитинэн кинилэр «Вклад верхоянцев в дело Победы» (Үөһээ дьааҥылар Улуу Кыайыыга кылааттара) диэн сүдү суолталаах кинигэни бэлэмнээн таһаардылар

«Говорят, что женщина любит ушами – опасно, её могут обмануть...  Мужчина любит глазами – но он может ошибаться... Любите сердцем – это будет вернее и сильнее всего, навсегда!» диэн бэртээхэй бэргэн этииттэн саҕаланар саҥа кинигэ ааптар үлэтигэр айымньылаах сыһыанын уонна киһи быһыытынан хайдаҕын чаҕылхайдык көрдөрөр. Бу иэгэйэр икки атахтаах   тутаах уорганын – сүрэҕи сырдатар научнай-популярнай кинигэ Саха сиригэр сүрэх хирургиятын төрүттээччи, Арассыыйа үтүөлээх бырааһа, профессор, сүрэх хирургиятын отделениетын сэбиэдиссэйэ Петр Иванович Захаров 2017 сыллаахха таһаарбыт сахалыы кинигэтин тупсарыллыбыт нууччалыы барыйаана буолар уонна Саха сиригэр Сүрэх хирургиятын сулууспата тэриллибитэ 20 сылыгар ананар

Төрөппүтү уонна дойдуну талбаттар дииллэр. Ол чахчы эрээри, сорох дьон элбэх уустуктары көрсөн эбэтэр ордук олоҕу көрдөөн, ким баҕатынан, ким күһэллэн, иитиэхтээбит иэримэ дьиэлэриттэн, бигээбит төрүт сирдэриттэн араҕан, хаһан да үктэммэтэх туора дойдуларыгар көһөн бараллара аныгы олоххо күннээҕи көстүү. Оннук атын дойдулартан көһөн кэлбит дьон биһиги тымныы дойдубутугар хайдах-туох олороллорун  төһө билэбитий? Кинилэри манна туох олох кэтэһэрий? Кинилэр төһө дьоллоохторуй? Бу уонна онтон да атын ыйытыыларга эдэр суруйааччы Уулжан Даулетбекова «Дневник МИГРАНТА. У каждого своя линия жизни» диэн бастакы саҥа тахсыбыт кинигэтэ хоруйдуоҕа

Быйыл сайын «Егор Неймохов. Сэргиир, таптыыр хараҕынан...» диэн саха норуодунай суруйааччыта Е.П. Неймохов олоххо көрүүлэрин, киһи быһыытынан мөссүөнүн арыйар биэс улахан түһүмэхтээх хомуурунньук  "Көмүөл" кинигэ кыһатыттан ааҕааччы киэҥ араҥатыгар таҕыста. Кинигэни ХИФУ бэрэпиэссэрэ Г.Г. Филиппов, Е.Неймохов аатынан литэрэтиирэни уонна кыраайы үөрэтэр түмэл үлэһиттэрэ: М.Г. Комиссарова, А.П. Ефремова, З.Д. Тарасова хомуйан бэчээккэ бэлэмнээтилэр

Кинигэҕэ былыр-былыргыттан Таатта, Хонду, Бабаҕа үрэхтэринэн тэнийэн олорбут Тумарча баайтан сыдьааннанан, Омуоруйаттан үөскээн кэлбит өбүгэлэрбититтэн саҕалаан Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин кэнниттэн гражданскай сэрии, саҥа советскай олоҕу тутуу, холкуостары тэрийии, үөрэхтээһин, репрессия, сэрии, сут-кураан сыллара, эйэлээх, күүрээннээх олоҕу тутуулара, үлэҕэ-хамнаска кыайыылара-хотуулара, олох уларыйар тутулугар актыыбынай позициялара, ыҥырыылара, куоталаһыылара, көрдөрбүт ситиһиилэрэ, чыпчааллара, уопсайынан, хас да көлүөнэ чаҕылхай олоҕо, үтүө-мааны үлэһит дьон ааттара-суоллара барыта сурукка тиһиллэн киирдэ

От үлэтэ, ордук охсуута, саамай ыарахан-сылаалаах үлэлэртэн биирдэстэрэ. Аны онно сылааһын-куйааһын, үөнүн-көйүүрүн эбэн кэбис! Кини өрөбүл-сынньалаҥ диэни билбэт үлэ, окко биир күнү таба туппатаххына, устар сайыны быһа ардахха-сирдэххэ оттоон биэриэххэ сөп, ол иһин саха өһүн хоһооно «Биир сайыҥҥы күн кыһыны аһатар!» диэн этэр. Былыр Мымах сэриитэ нууччалары Дьокуускай осторуогар кыһыны быһа хаайа сытан баран, дьоно бэринэллэрэ адьас чугаһаабытын кэннэ, от үлэтин кэмэ тиийэн кэлбитигэр тарҕаһан хаалбыттара үһү диэн норуот сэһэнигэр кэпсэнэр. Ол курдук саха киһитэ былыр-былыргыттан от үлэтин сэриитээҕэр өрө тутар эбит...

Урут Сойуус саҕана өрөспүүбүлүкэ дьоно Сунтаар улууһун «Кавказ күөҕүн чэлгиппит» Тойбохой нэһилиэгин олуһун ымсыыра, сөҕө-махтайа истэллэрэ, хаһан эмэ онно баар дьиктини тиийэн илэ көрдөрбүт диэн ыра санаа оҥостоллоро. Тоҕо диэтэххэ ааспыт үйэ 50-80-с сылларыгар Тойбохой сэдэх соҕурууҥҥу үүнээйилэрдээх, кэрэттэн кэрэ сайыҥҥы уонна кыһыҥҥы саадтарынан, атын дойду көтөрдөрүн, кыылларын иитэр тыыннаах муннугунан, Кыраайы үөрэтэр, В.И. Ленин аатынан, «Норуоттар доҕордоһуулара», «Айылҕа дьиктилэрэ» музейдарынан, Эдэр натуралистар станцияларынан өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, бүтүн сойуус үрдүнэн биллэр этэ

Мэҥэ Хаҥаластар үүммүт 2020 сылы тыылга Улуу Кыайыыны уһансыбыт «Комбайн» холкуос чулуу сылгыһыта,  сахалартан маҥнайгы Социалистическай Үлэ Геройа Афанасий Егорович Степанов төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтээһинтэн саҕалаабыттара. Үбүлүөйдээх сылга бэлэмнэнии чэрчитинэн  былырыын Бүтэйдээххэ уонна Майа сэлиэнньэтигэр Герой А.Е. Степановка аналлаах аныгы сквердэр оҥоһуллубуттара. Оттон бу сылга кини туһунан үтүө өйдөбүлү хаалларар, Герой таһаарыылаах үлэтин сырдатар дьоһуннаах кинигэни суруйан таһаардылар.

Аныгы кэмҥэ дьахтар салайар дуоһунаска үлэлиирэ улахан сонун буолбатах. Оттон урут дьахтар салайааччы буолара олус сэдэх уонна уустук этэ. Арай 80-90-с сыллартан бэттэх сахаларга дьахтар салайааччы ахсаана биллэрдик элбээн барбыта. Дойду ыһыллар, урукку олох оҥкула алдьанар, үп-харчы суох буолар кэмигэр элбэх саха дьахтара эппиэтинэһи бэйэтин чараас санныгар сүкпүтэ. Олортон биирдэстэрэ – Нам улууһун Түбэ нэһилиэгин бастакы баһылыга Розалия Егоровна Лукина

“Жизнь длиною в войну и мир: Федор Охлопков” – так называется книга-альбом, освещающая весь жизненный путь великого сына народа саха, Героя Советского Союза Федора Матвеевича Охлопкова. Издание книги-альбома стало ознаменованием юбилейного Парада Победы в городе Москве, посвященного 75-летию Победы в Великой Отечественной Войне. Выдающийся снайпер земли российской Ф.М.Охлопков имел честь участвовать в первом Параде Победы 24 июня 1945 года

Киһи аймах устуоруйатыгар иэнэ суох иэдээни, аана суох алдьархайы аҕалбыт, оспот сүрэх баастаах, уолбат харах ууулаах Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтарын Орто дойдуга баарбыт тухары кэриэстиир ытык иэстээхпит. Нам улууһа бу үтүө үгэһи кэспэккэ Кыайыы 75 сылыгар «Мэҥэ Таас» мемориал-кинигэ тохсус туомун бэлэмнээн «Көмүөл» кинигэ кыһатын өҥөтүнэн бэчээттэтэн таһаарда

Нам улууһун Хамаҕатта нэһилиэгэр Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө «Ленин холкуос Кыайыыга кылаата» кинигэ бэлэмнэнэн, «Көмүөл» кинигэ кыһатын үтүөтүнэн Кыайыы күнүн баттаһа күн сирин көрдө. Ол туһунан «Хамаҕатта»  МТ баһылыга Иван Николаевич МАКСИМОВ кэпсиир